Kansen, mogelijkheden en gevolgen van sponsherstel

Natuurlijke waterberging in de dalen van de middelgebergten van het Rijnstroomgebied

Verlies van veerkracht

Overstromingen zijn een natuurlijk verschijnsel in elke rivier. Ze vormen de basis voor een rijke biodiversiteit. Het is dus geen probleem, eerder een zegen. Toch wordt dit niet meer zo ervaren. Minder ruimte in de uiterwaarden  en verlies van waterbuffercapaciteit van land en uiterwaarden verminderen de natuurlijke waterbergingscapaciteit van stroomgebieden wereldwijd. De Rijn is geen uitzondering. Als gevolg daarvan stroomt het water sneller bergafwaarts en stroomafwaarts dan ooit tevoren. Hierdoor zijn Europese regio's minder veerkrachtig geworden om extreme situaties op te vangen. Het gevolg is meer overstromingen, meer droogte, verlies van biodiversiteit, meer schade en soms zelfs verlies van mensenlevens.

Herstel van een robuust watersysteem

Waterbeheerders  en ruimtelijke planners in Europa vertrouwen doorgaans op harde infrastructuur om hun omgeving te beschermen tegen dergelijke "natuurlijke" rampen. Tegelijkertijd wordt algemeen erkend, ook door de EU, dat het herstel van ecosystemen een  meer toekomstbestendige oplossing is voor deze problemen omdat het de veerkracht van het systeem herstelt. En dat hebben we nodig om het hoofd te kunnen bieden aan de effecten van klimaatverandering. Dit principe vormt dan ook de kern van de "sponzenaanpak": de (her) ontwikkeling van natuurlijke overstromingsvlakten om tijdelijk water op te slaan, pieken in de uitersten af te vlakken en bij te dragen aan de biodiversiteit. Natuurlijke retentie draagt bij aan het herstel van een robuust watersysteem.

De sponzen benadering

Stroming, WWF-NL, Wetlands International en de Duitse Consultancy Udata hebben een onderzoek uitgevoerd waarin we de mogelijkheden en gevolgen van de sponzenbenadering hebben onderzocht: herstelde uiterwaarden en (nieuw ontwikkelde) wetlands en veengebieden - "natuurlijke sponzen", op goed gekozen locaties in de middelgebergte van het stroomgebied van de Rijn. Binnen dit project is een snelle methode ontwikkeld om deelstroomgebieden te scannen op hun potentieel voor natuurlijke retentie. Tot 8% van het grondgebied van de zijrivieren van de Rijn in het middelgebergte in Duitsland, kan mogelijk worden gebruikt voor natuurlijke waterberging door herstel van sponzen, wat resulteert in verlaging van lokale afvoerpieken van 5 - 8%. Ook hebben we een stakeholderanalyse uitgevoerd: Duitse waterbeheerders op gemeentelijk en regionaal niveau en op rijksniveau werden benaderd, evenals boerenorganisaties, NGO's, universiteiten en maatschappelijke organisaties die actief zijn in deze gebieden. Het rapport kan hier worden bekeken en gedownload.

Dit project werd gezamenlijk gefinancierd door WWF Nederland, Michael Otto Stiftung (subsidie toegekend aan Wetlands International - European Association) en de European Life-NGO subsidie (ook toegekend aan Wetlands International)

Voortbouwen  op eerdere studies

Dit project was ook gebaseerd op de kennis die is opgedaan in eerdere studies over dit onderwerp.

In 2004 publiceerden WWF en Stroming de visie 'Bergen bij de bron' waarin het concept van natuurlijke sponzen en hun potentieel voor het eerst wordt geanalyseerd en beschreven.

In 2013 publiceerden WWF, Stroming en Carthago 'Mogelijkheden voor bergen? Bergen van mogelijkheden!’ Deze publicatie behandelt de meest gehoorde bezwaren tegen de sponzenaanpak en beschrijft tegenargumenten uit tegen veel van deze bezwaren.

In 2014 deed Stroming een eerste verkennend onderzoek naar de kosten en baten van de sponzenbenadering. Stroming vergeleek voor deze studie de sponzenaanpak met het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ in Nederland en vergeleek in een quick scan de kosten voor een afname van de afvoer door het ruimte voor de rivier programma en de  sponzenbenadering.